नेपालमा राज्य सञ्चालन इतिहासको सिलसिला हेर्ने हो भने,, दलित जातिको लामै इतिहास रहेको पाइन्छ । राज्य सञ्चालन कसरी गर्ने भन्ने बारेमा राज परिवारमा छलफल भयो । त्यसपछि जयस्थिति मल्लले विचार गरे, अब सीपको पहिचान गरी कामको विभाजन गर्नुपर्छ । अनि मात्र यो राज्य सञ्चालन गर्न सकिन्छ, अन्यथा गाह्रो हुन्छ भन्ने निष्कर्षमा पुगी दरबारमा बैठक आह्वान गरे ।
राजा र ठुला बडाले कामको आधारमा जातको विभाजन गरी आफूले मात्र मोजमस्ती गरेको भन्ने पनि शिलालेखमा पाइन्छ । पहिला–पहिला त जात के हो भन्ने बारेमा पनि कसैलाई थाहा नहुने र पछि सीपको आधारमा काम विभाजन गरियो । नाच्नेलाई नाच्ने काम दिइयो, जुत्ता सिलाउनेलाई छालाको काम दिइयो, सुन बनाउनेलाई सुनको काम दिइयो र फलाम बनाउनेलाई फलामको काम दिइयो त्यसैगरि सिपको आधारमा अन्य काम पनि विभाजन भए ।
तर पछि त्यसैमा राजाहरूले छालाको काम गर्नेलाई सार्की, सुन बनाउनेलाई सुनार, फलाम बनाउनेलाई लोहार । नाचगान गर्नेलाई गाइने वादीको जाति बनाइयो । यसैको विकसित रूप नै पछि गएर टाठाबाठाले जातमा विभाजन गरे । त्यो नै कालान्तरमा गएर जातमा परिणत भयो, ती जातलाई तल्लो स्तरको भने चलन बसेको इतिहासमा उल्लेख छ ।
नेपालमा लामो समयसम्म जात व्यवस्थामा आधारित राज्य सञ्चालनमा आयो । जातीय व्यवस्थाको राज्य अन्त्य गर्नका लागि धेरै ठुला ठुला आन्दोलन समेत भएका छन् ।
माओबादी १० वर्ष जनयुद्धमा मुख्य मुद्दा छुवाछुतको अन्त्य थियो र देशको कुना– कुनाबाट दलितहरु निस्किय अनि सहभागी भए । जनयुद्धको क्रममा दलित समुदायबाट धेरै मानिसहरु मारिए । एउटा मात्र आशमा कि हामी पनि यो समाजले एउटै नजरले हेर्छ । नतिजा जनयुद्धका कमान्डरहरु शन्ति प्रकियापछि मन्त्री र संसद हुनुभयो दलितको अवस्था जस्ताको तेस्तै ।
राजाको राज्यदेखि गणतन्त्रसम्म आइपुग्दा दलितको जीवनमा केही फरकपना आएन आयो त मात्र नेपाली कानुनको पानाहरुमा जहाँ धेरै कानुनहरु बने जस्को अहिलेसम्म केही अर्थ छैन् ।
नेपालको कुल जनसंख्यामा १३.०९ प्रतिसद दलित समुदायको बसोबास छ । सरकारमा धेरै वष देखि दलितहरुको प्रतिनिधि भनेर धेरै मानिसहरु संसद र मन्त्री भए तर गरिब दुःखी दलितका सपना भने कहिले पुरा हुन सकेनन । अब हालैमा हुन गइरहेको स्थानीय तह, प्रदेश सभा र प्रतिनिधि सभा निर्वाचनमा बढी संख्यामा सहभागी हुनु पर्छ । हामी सबै कुनै न कुनै राजनीतिक दलसँग आस्था राख्दछौ । हामीले त्यही भित्र आफ्नो समाबेशिता खोज्ने हो र यो निर्वाचनमा हाम्री सहभागिता जनाउने हो । हामीलाई निर्वाचनमा जानको लागि कुनै पनि दलले रोख्दैन हामी स्वतन्त्र उम्मेदवारी पनि दिन सक्छौ ।
म यहि शताब्दीको एउटा पढेलेखेको युवा हो । मैले कहिले पनि परिवर्तन देखेन । किताव र भाषणमा मात्र सुने कि दलित शब्द हटाउनु पर्छ तर कहिले अनुभव गर्न पाएन । अब, पालो हाम्रो, हामी बाट नै परिवर्तन संम्वभ छ । हामी युवालाइ आहिले आधुनिक युगको ज्ञान छ हाम्रो समाज र हाम्रो देशको विकास गर्न हामी सक्छौ ।

यो कस्तो लाडाइ हो हाम्रो हामी संग नै सधै सानो जात भएकै कारणले हामी अरुको अगाडी झुक्नु पर्ने, अब यो शीर झुक्छ त आफ्नो देश को लागि मात्र । हामी गणतन्त्र मान्छौ हाम्रो मुद्दा हामी जब निर्वाचनमा अत्यधिक संख्यामा बिजय हुन्छौ सदनमा ठुलो आवाजमा हाम्रो मात्र कुरा राख्छौ २७५ संसदले खुशीले हाम्रो साथ दिन्छन । निर्वाचन नै हाम्रो सबैभन्दा ठुलो अस्त्र हो । हामीले हाम्रो कुरा हाम्रो मान्छेसँग राख्न सक्छौ । देशमा हाम्रो मात्र समस्या छैन । हामी जस्तै र हामीभन्दा नि धेरै समस्या भएर धेरै मानिसहरु हुनुहुन्छ । हामी आगाडी बढ्दा सबैको साथ बिना अगाडी बढ्न सक्दैनौ दलित, गरिब, मदेशी, दुखिलाई समेटी आगाडी बढ्नु नै हाम्रो सबैभन्दा ठुलो जित हुनेछ ।